Een meningsverschil in de Middeleeuwen

Nu wacht Friesland een grootscheepse amfibische actie. Een D-day avant la lettre. Bijna vijfhonderd schepen naderen de kust. Voor hun invasie hebben ze Staveren uitgekozen. Het is een welvarende handelsstad, waar de graaf al langer met afgunst naar kijkt. Zijn leger beschikt over meer dan 2500 geharnaste en zwaar bewapende ridders en schildknapen. De militairen zijn gerekruteerd in Holland, Henegouwen, Zeeland, Gelderland, Brabant, Vlaanderen en Duitsland. Verder varen zo'n tweeduizend strijders in maliënkolders en tienduizend man gewoon voetvolk mee. Ook de Friezen zijn klaar voor de strijd. Al op 15 juli hebben ze een gezamenlijke landdag gehouden in Leeuwarden. Voor de eerste keer zijn de adel en geestelijkheid in het door twisten verdeelde gebied het eens. Ze besluiten tot een algehele mobilisatie. Hun leger is enkele tienduizenden mannen sterk. Friezen staan internationaal bekend als 'gens bellicosa'; oorlogszuchtig volk. Geen kruistocht of ze doen er massaal aan mee. Specialisme van deze woeste krijgers is de stormaanval. Daar leent ook hun bewapening zich bij uitstek voor. Behalve een zwaard en een klein rond bruin schild, dragen ze een lange en zware speer. Opvallend aan de Friezen is verder hun kleding en haardracht. Ze hebben schobbejakken aan - lange leren jassen met een schubbenpantser. Hun hoofdhaar is rondom afgeschoren, zodat ze slechts een hanenkam overhouden. Hoe hoger de strijder in aanzien staat, hoe minder haar. Door de buitenwacht wordt die gewoonte vooral gezien als een uiting van hun anarchistische inslag. "Se sin aver hobescaren ta bilede erer vriheit. " Een Henegouwse oorlogscorrespondent zal na de slag bovendien een onhebbelijkheid van de vijand beschrijven Friezen vechten "sans pitié ne nulle merci" zonder mededogen of genade. Friese soldaten maken, heel onsportief, alles af wat hun voor de voeten komt. Met de wind in de rug en op een gunstig tij gaat het Hollandse leger aan wal. Het is al middag en de graaf wenst de klus voor donker te klaren. Is het roekeloosheid? Is het onderschatting van de vijand? Of is het hoogmoed, een heilig geloof in de eigen superioriteit? Ridder Henri d'Antoing raadt hem nog met klem aan te wachten op de hoofdmacht van zijn leger, maar Willem springt meteen van boord. Hij waadt tot de knieën door het water en gebiedt zijn mannen hem te volgen in naam van God en Sint Joris. De graaf begaat verschillende strategische blunders. Zelf zet hij met zo'n vijfhonderd ridders en soldaten voet aan wal ten noorden van de abdij. Het merendeel van de Hollandse troepen, die worden aangevoerd door Willems oom Jan van Beaumont, landt kilometers verderop aan de andere kant van de stad. Vreemd genoeg heeft Willem zijn veldartillerie, boogschutters en kruisboogschutters, niet bij zich. Dat is extra riskant, omdat het zwaarste ridderwapen, de cavalerie, in Holland is achtergebleven. Desondanks valt het leger gretig en, heel onverstandig, zonder slagorde aan. Ze steken een huis in brand en drijven de vijand moeiteloos voor zich uit. Of is dit een list van de Friezen? Want net als de graaf op het punt staat het klooster in te nemen, komen zij te voorschijn uit hun hinderlaag en omsingelen hem met duizenden en duizenden soldaten. Het lawaai is verpletterend als de troepen op elkaar botsen. Het wordt een ware slachtpartij. In amper een uur tijd hakken de Friezen het Hollandse ridderleger in de pan. De graaf gaat ten onder, vechtend met twee handen aan zijn strijdbijl. "Ridder Henri d’Aintong liet zich moedig over zijn heer heen vallen om diens leven te redden en riep: 'Spaar de graaf van Henegouwen en Holland'. Maar zij bleven op Willem in slaan en doodden hem en zijn knecht. " Jan van Beaumont hoort pas uren later wat er met zijn neef is gebeurd. Hij ligt dan zelf onder een zware aanval van de vijand en raakt ernstig gewond: Zijn leger blaast in blinde paniek de aftocht naar de landingsboten; de Friezen er achteraan, tot hun navels in het water. Vluchtende mannen die niet aan boord kunnen komen, trekken uit alle macht aan de reling, zodat de sloepen dreigen om te slaan. Maar als degenen in de boten dat gewaar worden, hakken ze hun kameraden de vuisten af en varen weg. Terug naar de zeilschepen, terug naar Holland. De dood van heer Willem en de ondergang van zijn leger is daar een drama. Aan beide zijden zijn veel slachtoffers gevallen, in totaal zeker enkele duizenden. Het graafschap is onthoofd van zijn elite en zal nog lange tijd in staat van ontreddering verkeren. Voor de Friezen rest overigens geen heldenrol. Zij worden door de verliezers nog eeuwen lang gedemoniseerd als "gens sans loi et sans foi": een wetteloos en ongelovig volk.